Siamese vechtvissen of betta's hebben een unieke eigenschap waardoor ze uit de rijstvelden en in aquaria kwamen. Wilde Betta's zijn anders dan de vissen die je in dierenwinkels ziet. Ze missen de uitgebreide vinnen en kleuring. Gedomesticeerde vissen worden selectief gekweekt voor de variëteiten die in het wild alleen maar ongewenste aandacht zouden trekken.
Ondanks de genetische roulette delen alle mannelijke Betta's de unieke eigenschap van affakkelen. Het is een uitgebreide weergave van het uitwaaieren van hun vinnen, het fladderen van hun kieuwen en het opblazen van hun lichaam. Het is een heel spektakel om te zien. Agressief gedrag is niet ongebruikelijk in het dierenrijk. Maar het verhaal van de Betta is anders.
Geschiedenis
De oorspronkelijke habitat van de Betta is Zuidoost-Azië, waar hij leeft in moerassen, moerassen en vijvers. De naam is iets van een verkeerde benaming. Betta is de naam van het geslacht, waarvan er 75 soorten zijn. De vis die we kennen onder deze naam is Betta splendens, of de Thaise algemene naam, Pla Kud.
Wetenschappers weten niet veel over de geschiedenis ervan. Over het algemeen wordt echter aangenomen dat het al minstens 1000 jaar gedomesticeerd is. Het lijkt erop dat mensen al eeuwen genieten van het kijken naar het agressieve gedrag van de Betta. Zijn populariteit heeft geleid tot een markt voor deze soort als zowel een jager als een siervis. Selectief fokken gaat door voor elk doel.
Agressief gedrag
Alleen al het kijken naar een mannelijke Betta is voldoende om zijn gedrag te associëren met agressie. Vrouwtjes flitsen ook, maar niet in dezelfde mate. Door het affakkelen lijkt elke strijder groter en dus een formidabelere dreiging. Het is een uitstekende manier om iemands voedsel en territorium te beschermen.
Flaring dient ook een evolutionair doel. Als een vis zich terugtrekt, werkte de list. De overwinnaar won het territorium of wat er ook op het spel stond, met minimale fysieke kosten. De verliezer zegeviert ook omdat het letsel en een verhoogd risico op ziekte of overlijden voorkomt.
Je vraagt je misschien af waarom een Betta flitst als de twee vissen niet in hetzelfde aquarium zitten. Evolutie heeft dit gedrag niet uit zijn repertoire verwijderd, door instinct de leiding te geven wanneer twee mannetjes elkaar zien. De andere vechter kan zelfs het spiegelbeeld van de Betta zijn!
Paargedrag
Flaring komt ook voor als onderdeel van b alts- en paringsgedrag. Mannen doen het om dezelfde redenen om er groter en sterker uit te zien. De motivatie is echter anders. Het doel is om één vis te laten opvallen als de betere of meer geschikte partner. Het lijkt op een pauw of een kalkoen die zijn veren uitwaaiert.
De fysiologie van affakkelen
Wetenschappers hebben decennialang affakkelen bestudeerd om vast te stellen waarom het gebeurt. Zelfs Charles Darwin dacht na over de vraag. Een waarschijnlijke verklaring is dat het verband houdt met geslachtsspecifieke hormonen. Vrouwelijke Betta's hebben vaak een kleine hoeveelheid van het mannelijke geslachtshormoon, androgeen, wat kan verklaren waarom ze soms ook opvlammen.
Een studie gepubliceerd in het tijdschrift "PLoS Genetics" onthulde fascinerende bewijzen achter het affakkelgedrag. De onderzoekers merkten op dat twee vechtende mannetjes een punt bereiken waarop hun acties worden gesynchroniseerd. Genetische analyse toonde vergelijkbare verrijkte genen. Het zou de gevolgen van selectief fokken kunnen weerspiegelen. Het opent echter een nieuw onderzoekspad.
Ander onderzoek verdiepte zich in de geslachtsspecifieke hormoontheorie. Wetenschappers hebben mannelijke Betta's blootgesteld aan antiandrogeenmedicijnen. Deze verhoogden brutaal gedrag, ongeacht de dosis. Dit bewijs suggereert dat er iets anders aan de hand is dat affakkelen veroorzaakt.
Het antwoord kan liggen in een ander mechanisme om dit agressieve gedrag te verklaren. Onderzoekers keken naar een ander hormoon genaamd serotonine. Deze chemische stof wordt geactiveerd in de hersenen en andere delen van het lichaam, inclusief het spijsverteringsstelsel. Het speelt ook een rol in zowel de stemming als de seksuele functie.
De wetenschappers dienden een medicijn toe dat uiteindelijk zou leiden tot hogere niveaus van serotonine bij mannelijke Betta's. Ze ontdekten dat de vissen minder agressief gedrag vertoonden, wat duidt op een soort aangeboren biologische controle over affakkelen. Interessant is dat een soortgelijke reactie ook werd gevonden bij vrouwelijke Betta's.
Goed of slecht
Hoewel de jury er nog steeds niet uit is wat betreft de fysiologische redenen achter affakkelen, kunnen we ons nog steeds afvragen of het goed of slecht is. Het dient wel nuttige doeleinden als het de overlevingskansen van de mannelijke Betta vergroot. Daarom kunnen we op het eerste gezicht concluderen dat affakkelen geen negatieve zaak is.
Dat betekent echter niet dat affakkelen altijd positief is. Het kost veel energie om deze weergave uit te voeren. Het kan dus het stressniveau van de vis verhogen en hem kwetsbaarder maken voor ziekten. Er is ook het risico op letsel als twee mannetjes naar elkaar affakkelen. Hoewel Betta's niet altijd vechtend sterven, zijn infecties mogelijke complicaties van een gevecht.
Laatste gedachten
Flaring is normaal gedrag tussen zowel mannelijke als vrouwelijke Betta's. Selectief fokken heeft het bevorderd en exemplaren voortgebracht die langer meegaan in de spreekwoordelijke ring, met opvallend hoge niveaus van agressie. Feit blijft echter dat het aanmoedigen van affakkelen voor sport onmenselijk is. Het dient geen enkel doel voor beide vissen, tenzij het gaat om verdediging of verkering.
